This post is also available in: Dutch (below)
Click here for the other articles of the series: Forest series
This series of articles was written and published in 2011 in the Antilliaans Dagblad newspaper. 2011 was the year that the United Nations declared the International Year of Forests, in order to give more attention to the “lungs” of the earth. Without forests, life on earth is impossible. The original series concerned the mondi of Curaçao and has been adapted and rewritten where necessary to also include the sister islands of Aruba and Bonaire. This is part 9 of the series.
Sick; swallow a tree!
Photo WikimediaImages on Pixabay.
Imagine: you are a tree. After first going through the intestinal tract of some animal or other, after which you were pooped out in a thick layer of manure somewhere in the middle of nowhere in the forest, you carefully let your roots grow out after a nice rain shower. Your roots have grown through the thin layer of humus with great pain and effort and have finally found a soil in which they can firmly anchor themselves. In a desperate attempt to make your own food, you produce a stem with two leaves on it, after which you discover that if you really want to survive in the dense forest, you have to make that stem much longer to get enough sunlight. After years of fighting a tough battle with competing neighboring trees, you have finally succeeded. Your canopy has grown above all others and you can finally claim your own place as a large tree. And then suddenly there is a vicious-looking weevil that bores a hole in your laboriously made trunk with its venomous borer. You have to do something about that!
Plants need a defence against attacks
A situation like the one described above is easy to imagine if you look at a tree in detail. The life of trees is not easy, even without human influence. At any moment in the life of trees there are enemies that threaten to tear off the leaves to eat, or to use them to grow other organisms that serve as food, for example leaf cutter ants that you often see marching in long rows with each ant carrying a carefully bitten off piece of leaf on its back on its way to its underground fungus nursery. But the flowers, stems, trunks and roots of trees are also not safe from voracious insects, mammals, birds and other organisms. In response, trees wage a real chemical warfare on a micro level that is unparalleled. With substances that are poisonous, trees and plants keep the unwanted eaters off their ‘body’. In addition to poisonous substances, other tactics are also used, for example there are trees that ensure that the leaf secretes a very sticky substance when it is eaten, which causes the jaws of the eaters to be glued shut. Other plants grow thorns as a protective measure. In extreme cases, the tree makes a pact with an animal species, such as ants. The ants get unlimited access to the sweet juices of the plant, while in return all other insects that target these juices are brutally eliminated by the ants.
Photos by Michelle Pors-da Costa Gomez
The production of defence substances in trees is very successful in the fight against constant feeding. Completely by chance, man discovered that many of these substances could be very useful for the survival of mankind, who of course also suffers considerably from troublesome ‘feeders’ such as parasites, viruses and bacteria. Peoples who lived very closely with nature, such as the native people of South America and tribes in Africa, learned through observation and ’trial and error’ techniques which plants they could use against fever, stomach ache and so on. By gaining knowledge about these practices, it became clear to the pharmaceutical sector that many of the plants and trees used were effective against ailments due to the presence of a few specific substances in the ‘juice soup’, and sometimes even just 1, that attacked and cured the intended ailment. Often precisely that substance that the plant used against the threatening feeders. With this knowledge, and a great deal of laboratory work, the active substances were extracted from the leaves, trunks and roots of the trees in question and isolated. In some cases, a synthetic form of the active substance was made so that it could be easily and cheaply reproduced in the laboratory without the need to continue to fell trees. With these active substances, medicines were produced that could be distributed on a large scale and all over the world. A step that had major consequences in the history of mankind.
Malaria as an example
The fight against malaria can be mentioned as an example. In South America, the Cinchona tree grows, a tree whose bark contains the substance Quinine. In Suriname, the tree is known for the so-called ‘bittertje‘. A bowl was made from the bark into which rum or other spirits were poured. After steeping for a long time, the bittertje was drunk, full of quinine, as a prevention against malaria, a parasitic disease transmitted by mosquitoes. The tree and its substance became so successful that it was distributed all over the world on a large scale in attempts to have the substance available to combat the increasingly spreading disease. The Netherlands exported the tree to all its colonies, but the planting was particularly successful on Java, where a quinine factory was located. As early as 1820, the substance was isolated and became a medicine against malaria as a stand-alone substance. Bitter lemon also contains quinine, which is what gives the drink its popular bitter taste. By using quinine on a large scale against malaria, also preventatively, you would think that malaria could be effectively suppressed.
However, nature had a surprise in store for man. The parasites that caused the disease and that were combated with quinine, the substance that was initially produced by the tree to keep annoying eaters at bay, also changed and became resistant to quinine. They were no longer sensitive to it and after a while quinine was no longer worth anything as a medicine and prevention. A major setback for mankind that had to abruptly look for another means to protect itself and proof that no remedy works forever. Not for man, and not for the tree, because these kinds of things also happen in nature. The enemy that is combated with the adaptations of the tree on a physical and chemical level, adapts, changes its tactics and finds a new way to get its food. And then the tree also has to look for an alternative pesticide. These dynamic processes ensure that there is continuous change in nature and nothing remains the same forever.
Natural remedies are still very popular, also in Curaçao. Often people trust natural remedies more than medicines from the pharmacy. The most famous person on the island of Curaçao who was involved in natural remedies and thus preserved part of the cultural knowledge of herbs and plants is the late Dinah Veeris. In addition to maintaining her herb garden and publishing books on the subject, she also had an informative website, ran her two shops and provided personal consultations. The original website with information about the tree species that occur on the island for medicinal purposes is no longer online, but we were able to get quite a lot of information from it when it was still there. For example, the pods of the Indju are good for the stomach and a decoction of the dreifi di laman is a remedy for skin rashes. So: are you sick? Swallow a tree!
Bossen op de semi-aride ABC-eilanden (9) – Ziek; slik een boom!
Deze artikelenserie werd in 2011 geschreven en gepubliceerd in het Antilliaans Dagblad. 2011 was het jaar dat door de Verenigde Naties werd uitgeroepen tot het internationaal jaar van de bossen, om zodoende de “longen” van de aarde meer aandacht te geven. Zonder bossen is leven op aarde namelijk onmogelijk. De oorspronkelijke serie betrof de mondi van Curaçao en is aangepast en waar nodig herschreven om ook de zustereilanden Aruba en Bonaire er ook in mee te nemen. Dit is deel 9 van de serie.
Ziek; slik een boom!
Foto WikimediaImages op Pixabay.
Stel je voor: je bent een boom. Na eerst door het darmkanaal van het één of andere beest te zijn gegaan waarna je met een dikke laag mest ergens in ’the middle of nowhere’ in het bos bent uitgepoept, heb je voorzichtig je worteltjes uit laten groeien na een mooie regenbui. Je wortels zijn met veel pijn en moeite door de dunne laag humus heen gegroeid en hebben eindelijk een bodem gevonden waarin ze zich stevig kunnen verankeren. In een wanhopige poging om zelf je voedsel te maken produceer je een stengeltje met twee blaadjes eraan, waarna je erachter komt dat als je echt zou willen overleven in het dichte bos, je die stengel veel langer moet maken om aan voldoende zonlicht te komen. Na jaren een stevig gevecht te hebben gevoerd met concurrerende buurbomen is het je eindelijk gelukt. Je bladerdek is boven alle anderen uitgegroeid en je kunt als grote boom eindelijk je eigen plek opeisen. En dan is er ineens een kwaadaardig uitziende weevil die met zijn venijnige boorsnuit een gat boort in jouw moeizaam gemaakte stam. Daar moet je wat tegen doen!
Planten moeten zich tegen een aanval verdedigen
Zo’n situatie als hierboven beschreven is goed voor te stellen als je in detail naar een boom kijkt. Het leven van bomen is niet makkelijk, zelfs zonder de invloed van de mens. Op elk moment in het leven van bomen zijn er vijanden die dreigen de bladeren af te scheuren om op te eten, of te gebruiken voor de kweek van andere organismen die als voedsel dienen, voor bijvoorbeeld bladmieren die je dikwijls in grote colonnes ziet voort marcheren met ieder een nauwkeurig afgebeten stuk blad op de rug op weg naar hun ondergrondse schimmelkwekerij. Maar ook de bloemen, stengels, stammen en wortels zijn niet veilig voor vraatzuchtige insecten, zoogdieren, vogels en andere organismen. Als tegenreactie voeren bomen een heuse chemische oorlogsvoering op microniveau die zijn weerga niet kent. Met stoffen die giftig zijn, weren bomen en planten de ongewenste vreters van hun ‘lijf’. Naast giftige stoffen worden er ook andere tactieken ingezet, zo zijn er bomen die zorgen dat het blad bij het aanvreten een hele plakkerige stof uitscheidt waardoor de kaken van de vreters worden dichtgeplakt. Andere planten krijgen doorns als beschermende maatregel. In extreme gevallen sluit de boom een pact met een diersoort, zoals bijvoorbeeld mieren. De mieren krijgen ongelimiteerd toegang tot de zoetige sappen van de plant terwijl als tegenprestatie alle andere insecten die het op deze sappen hebben gemunt hardhandig door de mieren worden geëlimineerd.
Foto’s door Michelle Pors-da Costa Gomez
De productie van afweerstoffen in bomen is zeer succesvol in de strijd tegen de voortdurende vraat. Geheel bij toeval ontdekte de mens dat veel van deze stoffen wel eens heel handig konden zijn voor de overleving van de mens, die zelf natuurlijk ook behoorlijk last heeft van lastige ‘vreters’ zoals parasieten, virussen en bacteriën. Volken die heel nauw met de natuur samenleefden, zoals de indianen in Zuid-Amerika en stammen in Afrika, leerden door observatie en ’trial and error’-technieken welke planten ze konden inzetten tegen koorts, buikpijn, en nog zo het één en ander. Door kennis op te doen over deze praktijken werd het de farmaceutische sector duidelijk dat veel van de gebruikte planten en bomen effectief waren tegen kwalen door de aanwezigheid van enkele specifieke stoffen in de ‘sapsoep’, en soms zelfs maar 1, die de beoogde kwaal aanviel en genas. Vaak net dié stof die de plant inzette tegen de bedreigende vreters. Met deze kennis, en heel veel laboratoriumwerk, werden de werkzame stoffen geëxtraheerd uit de bladeren, stammen en wortels van de bewuste bomen en geïsoleerd. In sommige gevallen werd er een synthetische vorm van de werkzame stof gemaakt zodat die makkelijk, en goedkoper, in het laboratorium na te maken was zonder de noodzaak om bomen te blijven villen. Met deze werkzame stoffen werden medicijnen geproduceerd die op grote schaal en over de hele wereld gedistribueerd konden worden. Een stap die grote gevolgen heeft gehad in de geschiedenis van de mens.
Malaria als voorbeeld
Als voorbeeld kan de strijd tegen malaria worden genoemd. In Zuid-Amerika groeit de Kinaboom, een boom waarvan de bast de stof Kinine bevat. In Suriname is de boom bekend van het zogenaamde ‘bittertje‘. Van de bast werd een kommetje gemaakt waar rum of andere sterke drank in werd gegoten. Na een flinke tijd trekken werd het bittertje soldaat gemaakt, vol met kinine, als preventie tegen malaria, een door muskieten overgebrachte parasitaire ziekte. De boom werd zo succesvol dat het over de hele wereld op grote schaal is verspreid in pogingen om de stof ter beschikking te hebben ten behoeve van bestrijding van de zich steeds meer verspreidende ziekte. Nederland exporteerde de boom naar alle koloniën, maar vooral op Java was de aanplant succesvol en daar stond dan ook een kinine fabriek. Al in 1820 werd de stof geïsoleerd en werd het als op zichzelf staande stof een medicijn tegen malaria. Ook in bitter lemon zit kinine, het is wat het drankje de populaire bittere smaak geeft. Door het gebruik van kinine op grote schaal tegen malaria, ook preventief, zou je denken dat malaria effectief de kop ingedrukt zou kunnen worden.
De natuur had echter een verrassing in petto voor de mens. Ook de parasieten die de kwaal veroorzaakten en die met de kinine werden bestreden, de stof die door de boom in eerste instantie was gemaakt om lastige vreters van zich af te houden, veranderden en werden resistent tegen kinine. Ze waren er niet meer gevoelig voor en na verloop van tijd was kinine dus niets meer waard als geneesmiddel en preventie. Een grote tegenslag voor de mensheid die abrupt op zoek moest naar een ander middel om zich te beschermen en een bewijs dat geen enkel middel voor eeuwig werkzaam is. Niet voor de mens, en niet voor de boom, want ook in de natuur gebeuren dit soort zaken. De vijand die wordt bestreden met de aanpassingen van de boom op fysiek en chemisch niveau, past zich aan, wijzigt zijn tactieken en vindt een nieuwe manier om aan zijn eten te komen. En dan moet ook de boom op zoek naar een alternatief bestrijdingsmiddel. Deze dynamische processen zorgen ervoor dat er continue verandering is in de natuur en niets eeuwig hetzelfde blijft.
Nog steeds zijn natuurgeneeswijzen zeer populair, ook op Curaçao. Het is soms zelfs zo dat men meer vertrouwen heeft in natuurlijke oplossingen dan in medicijnen uit de apotheek. De meest bekende persoon op het eiland Curaçao die zich met natuurgeneeswijzen bezig hield en daarmee een deel van de culturele kennis van kruiden en planten in stand heeft gehouden is wijlen Dinah Veeris. Naast het onderhouden van haar kruidentuin en het uitgeven van boeken over dit onderwerp had ze ook een informatieve website, runde ze haar twee winkels en verzorgde ze persoonlijke consults. De originele website met informatie over de op het eiland voorkomende boomsoorten voor medische doeleinden is niet meer online, maar we hebben er behoorlijk veel informatie van kunnen halen toen het er nog wel was. Zo zijn de peulen van de Indju goed voor de maag en is een afkooksel van de dreifi di laman een middel tegen huiduitslag. Dus: ziek? Slik een boom!