This post is also available in: Dutch (below)
Click here for the other articles of the series: Forest series
This series of articles was written and published in 2011 in the Antilliaans Dagblad newspaper. 2011 was the year that the United Nations declared the International Year of Forests, in order to give more attention to the “lungs” of the earth. Without forests, life on earth is impossible. The original series concerned the mondi of Curaçao and has been adapted and rewritten where necessary to also include the sister islands of Aruba and Bonaire. This is part 6 of the series.
Microclimate on a tree
Look up the word climate in the dictionary and you will get the following definition: “Average atmospheric and meteorological conditions in a certain area over a longer period of at least 30 years“. If you type in the word microclimate you will get a whole bunch of different definitions that vary from: “climate in the very lowest air layer (up to 2 m above the earth), that is controlled by contact with the earth’s surface“, to: “a microclimate occurs when the conditions on a very small scale are different than you would expect based on the climate, such as when a tree falls over with its root ball and all, various microclimates are created on a very small scale due to varying humidity and incidence of light“. The last definition is what this article will focus on, because if you take a really good look at a tree up close, a whole new world will open up for you; a world consisting of microclimates.
Forests are richer than you think. The diversity of species in forests, all over the world, is largely determined by the variety of conditions that prevail there, to which flora and fauna can adapt. Tropical forests often have the most diversity of species, because of the different microclimates such as the ‘canopy’ and the ‘undergrowth’ that we discussed in the previous article. But it goes much further than that. Even within the ‘undergrowth’ and the ‘canopy’ there are sub-worlds that can be as small as the spot under a fern that grows on one of the trees in the forest. The conditions in this spot can be so special that a certain type of moss or special type of animal has settled there that does not occur anywhere else in the forest.
Sometimes it is the spot where a tree stands that provides the specific microclimate. The side where the bright morning sun shines on the trunk of a tree, for example on our island, is drier than the other side of the trunk. The side where the most wind blows is the same. At a certain spot where branches cross each other, a ‘bed’ of dead leaves can remain, which is transformed into soil. Some plant roots excrete substances that other plants do not excrete. All of these things ensure that a plant in a certain spot suddenly becomes very attractive for other types of plants and animals to settle there.
Microclimate on a Wayaca tree
The moist part of the trunk that is not exposed to the bright sun is teeming with small insects and spiders, which in turn attract birds that will not miss out on a tasty meal. Ever wondered why Troupials always mess around at the trunk of the Wayaca? Because the bark of this tree eventually comes loose from the trunk, an ideal microclimate is created underneath for caterpillars, spiders, beetles and other creatures that are on the Troupial’s snack menu. With its sharp beak, the bird cuts holes in the bark and wiggles it underneath the bark to break it loose so that it can gain access to the meal underneath. The birds can be busy with this for hours. It is also suspected that the Wayaca needs this ‘unwrapping’ of the bark to get rid of the old bark, and to prevent the trunk from suffocating.
Mosses grow abundantly in the places on tree trunks and branches where it is most humid, preferably with little bright sunlight and little wind. Just take a good look at a wind-deformed tree in the style of the Dividivi. On the side with the least wind and that is out of the sun, there is a good chance that you will not only encounter mosses but also insects and other animals.
What factors are responsible
Factors responsible for the development of microclimates are, in addition to differences in temperature and humidity, also light intensity, wind and ventilation and the chemical composition of the environment. For example, the microclimate under each stone can be different, and therefore also the microclimate in the different places on a tree and even from branch to branch and leaf to leaf. A good example of the influence of light intensity and therefore also the temperature here on the island is shown by the behaviour of snails. If you pay close attention during a walk in the mondi, especially in the dry season, you can come across certain trees that are completely full of snail shells on one side, often the well known Cerion uva. In their enthusiasm, walkers often want to take such an ‘empty’ shell home with them, not knowing that the inhabitant of the shell is still alive. Snails have developed a special survival strategy. When it all becomes too hot and dry for them, they move, often en masse, to a tree or plant of their preference and trudge up with their house on their back to a place where the light intensity is the lowest and therefore also the temperature is lower. In the right place they suck themselves as it were vacuum against the plant and close the door of their house with a layer of slime that dries to a membrane. This membrane is so well designed that it shields the moist body of the snail well from the still hot and dry conditions. In this way the animal in fact will go into a ‘hibernation’. Only when the climatic conditions have changed in the animal’s favour, or when the side of the tree on which the animal ‘sleeps’ has become too inhospitable, does the animal receive the signal that it can start moving again or must find another place to continue ‘sleeping’.
Bossen op de semi-aride ABC-eilanden (6) – Micoklimaten op een boom
Deze artikelenserie werd in 2011 geschreven en gepubliceerd in het Antilliaans Dagblad. 2011 was het jaar dat door de Verenigde Naties werd uitgeroepen tot het internationaal jaar van de bossen, om zodoende de “longen” van de aarde meer aandacht te geven. Zonder bossen is leven op aarde namelijk onmogelijk. De oorspronkelijke serie betrof de mondi van Curaçao en is aangepast en waar nodig herschreven om ook de zustereilanden Aruba en Bonaire er ook in mee te nemen. Dit is deel 6 van de serie.
Microklimaat op een boom
Zoek het woord klimaat op in het woordenboek en je krijgt de volgende omschrijving: “Gemiddelde atmosferische en meteorologische gesteldheid in een bepaald gebied over een langere periode van tenminste 30 jaar“. Typ je het woord microklimaat in dan krijg je een hele hoop verschillende definities die variëren van: “klimaat in de alleronderste luchtlaag (tot 2 m boven de aarde), dat beheerst wordt door het contact met het aardoppervlak“, tot: “van een microklimaat is sprake als de omstandigheden op een zeer kleine schaal anders zijn dan je op basis van het klimaat zou verwachten zoals bijvoorbeeld wanneer een boom omvalt met kluit en al, ontstaan er op een zeer kleine schaal diverse microklimaten door een wisselende vochtigheid en lichtinval“. De laatste definitie is waar in dit artikel aandacht aan zal worden besteed, want als je eens heel goed van dichtbij naar een boom kijkt, gaat er een wereld voor je open; een wereld bestaande uit microklimaten.
Bossen zijn rijker dan je denkt. De soortenrijkdom van bossen, over de hele wereld, wordt in grote mate bepaald door de daarin heersende variatie aan omstandigheden waar flora en fauna zich aan kan aanpassen. Tropische bossen hebben vaak de meeste soortenrijkdom, vanwege de verschillende microklimaten zoals de ‘canopy’ en de ‘undergrowth’ waar we het in het vorige artikel over hebben gehad. Maar het gaat nog veel verder dan dat. Zelfs binnen de ‘undergrowth’ en de ‘canopy’ zijn er sub-wereldjes die zo klein kunnen zijn als de plek onder een varen die groeit op één van de bomen die in het bos staan. De omstandigheden op deze plek kunnen zo speciaal zijn dat er zich een bepaald soort mos of speciaal soort beestje heeft gevestigd wat nergens anders in het bos voorkomt.
Soms is het de plek waar een boom staat die voor het specifieke microklimaat zorgt. De kant waar de felle ochtendzon op de stam van een boom staat, op bijvoorbeeld ons eiland, is droger dan de andere kant van de stam. De kant waar de meeste wind op staat idem dito. Op een bepaalde plek waar takken elkaar kruisen kan een ‘bedje’ met dode bladeren blijven liggen wat wordt omgevormd tot aarde. Sommige plantenwortels scheiden stoffen uit die andere planten niet uitscheiden. Allemaal zaken die ervoor zorgen dat een plant op een bepaalde plek ineens heel aantrekkelijk wordt voor andere soorten planten en dieren om zich er te vestigen.
Microklimaat op een Wayaca boom
Op het vochtige gedeelte van de stam waar de felle zon niet op schijnt krioelt het van de kleine insecten en spinnen, die op hun beurt weer vogels aantrekken die een lekker maal niet aan hun neus voorbij laten gaan. Ooit afgevraagd waarom Troepialen altijd bij de stam van de Wayaca zitten te rommelen? Omdat de schors van deze boom op gegeven moment los laat van de stam, ontstaat er daaronder een ideaal microklimaat voor rupsen, spinnen, torren en andere beestjes die op het snack-menu staan van de Troepiaal. Met zijn scherpe snavel hakt de vogel gaten in de bast en wroet eronder om het los te breken zodat hij toegang krijgt tot de maaltijd eronder. De vogels kunnen er uren mee bezig zijn. Men vermoedt trouwens dat de Wayaca dit gewroet ook nodig heeft om zich te ontdoen van de oude bast, om zo te voorkomen dat de bast verstikt.
Mossen groeien rijkelijk op de plekken op boomstammen en takken waar het het vochtigst is, het liefst met weinig fel zonlicht, en weinig wind. Kijk maar eens goed naar een door de wind vervormde boom in de stijl van de Dividivi. Aan de kant waar de minste wind staat en die uit de zon staat, is de kans groot dat je niet alleen mossen maar ook insecten en andere dieren tegenkomt.
Factoren die bijdragen aan het ontstaan van microklimaten
Factoren die verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van microklimaten zijn naast verschillen in temperatuur en luchtvochtigheid ook lichtintensiteit, wind en ventilatie en chemische samenstelling van de omgeving. Zo kan het microklimaat onder elke steen anders zijn, en dus ook het microklimaat op de verschillende plekken op een boom en zelfs van tak tot tak en blad tot blad. Een goed voorbeeld van de invloed van lichtintensiteit en daarmee hier op het eiland ook de temperatuur toont het gedrag van slakken aan. Als je goed oplet tijdens een wandeling in de mondi, voornamelijk in de droge tijd, dan kun je bepaalde bomen tegenkomen die aan één zijde helemaal vol zitten met slakkenschelpjes. In hun enthousiasme willen wandelaars vaak zo’n ‘leeg’ schelpje mee naar huis nemen, niet wetend dat de bewoner van het schelpje nog steeds leeft. Slakken hebben een bijzondere overlevingsstrategie ontwikkeld. Wanneer het ze allemaal te heet en droog wordt begeven ze zich, vaak massaal, naar een boom of plant van hun preferentie en sjokken met hun huis op hun rug omhoog naar een plekje waar de lichtintensiteit het minst is en daarmee ook de temperatuur minder hoog. Op de goede plek zuigen ze zich als het ware vacuüm tegen de plant aan en sluiten de deur van hun huis af met een laag slijm wat opdroogt tot een membraan. Dit vliesje is zo goed ontworpen, dat het het vochtige lichaam van de slak goed afschermt van de toch nog hete en droge omstandigheden. Zo houdt het dier in feite een ‘droogteslaap’, wat equivalent is aan een winterslaap. Pas wanneer de klimaatomstandigheden ten gunste van het dier zijn veranderd, of als ook de zijde van de boom waar het dier op ‘slaapt’ te onherbergzaam is geworden, krijgt het dier het signaal dat het zich weer kan gaan voortbewegen of een een andere plek moet opzoeken om verder te ‘slapen’.